અમેરિકા, ચીન, પાકિસ્તાન બધા ચિંતિત , ભારત-ઈરાનની આ ડીલથી ઘણા દેશો કેમ પરેશાન ?  

સોમવારે ભારત અને ઈરાન વચ્ચે ચાબહાર પોર્ટ પર થયેલી સમજૂતી બાદ ઘણા દેશોની બેચેની વધી ગઈ છે. કરાર મુજબ ચાબહાર પોર્ટ ભારતને 10 વર્ષ માટે આપવામાં આવ્યું છે. આ પહેલીવાર છે જ્યારે ભારત વિદેશમાં પોર્ટનું કામ સંભાળશે. ચાબહાર બંદર ઈરાનના દક્ષિણમાં સિસ્તાન-બલુચિસ્તાન ક્ષેત્રમાં છે, જેને ઈરાન અને ભારત બંને સાથે મળીને વિકાસ કરી રહ્યા છે. આ કરાર ભારત માટે વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે મધ્ય એશિયા અને અફઘાનિસ્તાન સુધીના વેપાર માર્ગો સુધી તેની પહોંચ વધારશે. ચાબહારથી માત્ર 172 કિલોમીટરના અંતરે આવેલા ગ્વાદર બંદરનો વિકાસ કરી રહેલા ચીન અને પાકિસ્તાન માટે પણ આ કરાર એક ફટકો છે. આ કરાર બાદ બંને બંદરો વચ્ચે કઠિન સ્પર્ધા થવાની સંભાવના છે અને ભારતનું માનવું છે કે ચાબહાર વધુ સારી કનેક્ટિવિટી અને ઓછા ખર્ચને કારણે વધુ આકર્ષક બનશે. આ કરાર પર અમેરિકાની પ્રતિક્રિયા પણ સામે આવી છે.

ચીન અને પાકિસ્તાન આ કરારથી સૌથી વધુ તણાવમાં છે. આ બંદરથી પાકિસ્તાન સરળતાથી બાયપાસ થઈ શકે છે. અફઘાનિસ્તાન અને મધ્ય એશિયા સુધી પહોંચવા માટે પાકિસ્તાન પર નિર્ભરતા રહેશે નહીં. આટલું જ નહીં ચાબહારના કારણે પાકિસ્તાનના ગ્વાદર અને કરાચી બંદરોનું મહત્વ પણ ઘણી હદ સુધી ઘટી શકે છે. ગ્વાદર પોર્ટને લઈને ચીનની નીતિ શરૂઆતથી જ આક્રમક રહી છે અને ઘણા સંરક્ષણ નિષ્ણાતોએ આશંકા વ્યક્ત કરી છે કે અહીંથી ચીનની જાસૂસી ગતિવિધિઓ વધશે. ગ્વાદર ભારત માટે એક પડકારની સાથે જોખમથી ઓછું નથી. હવે ચીન અને પાકિસ્તાનને ચાબહાર દ્વારા જવાબ મળ્યો છે અને તેની અસર પણ નોંધપાત્ર જોવા મળી છે.આ સમજૂતી બાદ અમેરિકા પણ ચિંતિત થઈ ગયું. અમેરિકાએ કહ્યું છે કે ઈરાન સાથે વ્યાપારી સોદો કરનાર કોઈપણ દેશ પર પ્રતિબંધોનું જોખમ છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે તેઓ જાણતા હતા કે ઈરાન અને ભારતે ચાબહાર પોર્ટ સંબંધિત કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. વિદેશ મંત્રાલયના નાયબ પ્રવક્તા વેદાંત પટેલે કહ્યું કે અમને ખબર છે કે ઈરાન અને ભારતે ચાબહાર પોર્ટ સંબંધિત કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. હું ઈચ્છું છું કે ભારત સરકાર ચાબહાર પોર્ટ અને ઈરાન સાથેના તેના દ્વિપક્ષીય સંબંધોના સંદર્ભમાં તેની વિદેશ નીતિના ઉદ્દેશ્યો વિશે વાત કરે. વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ ચાબહાર પોર્ટ પર ઈરાન સાથે ભારતની સમજૂતી અંગેના પ્રશ્નના જવાબમાં તેમણે કહ્યું કે, હું માત્ર એટલું જ કહેવા માંગુ છું કે તે અમેરિકાની ચિંતા કરે છે, તેથી ઈરાન પર અમેરિકી પ્રતિબંધો છે અને અમે તેને જાળવી રાખીશું. ઈરાન સાથે વેપાર સોદા અંગે વિચારણા કરનાર કોઈપણ વ્યક્તિ સંભવિત જોખમો અને પ્રતિબંધોથી વાકેફ હોવા જોઈએ.

• બે દાયકા પછી આખરે મામલો ઉકેલાયો

ભારત અને ઈરાન વચ્ચે આ અંગેની વાતચીત અટલ સરકાર દરમિયાન શરૂ થઈ હતી અને લગભગ બે દાયકા પછી મોદી સરકારમાં તે સફળ રહી છે. 2016માં નરેન્દ્ર મોદીની ઈરાન મુલાકાત દરમિયાન ચાબહાર પોર્ટને વિકસાવવા માટે સમજૂતી થઈ હતી. 2018 માં, જ્યારે ઈરાનના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ હસન રુહાની દિલ્હી આવ્યા હતા, ત્યારે આ મુદ્દા પર વિગતવાર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. આ વર્ષે જાન્યુઆરી મહિનામાં વિદેશ મંત્રી એસ જયશંકરની તેહરાન મુલાકાત દરમિયાન પણ તેને મહત્વ આપવામાં આવ્યું હતું. વિદેશ પ્રધાન એસ જયશંકરે સોમવારે જણાવ્યું હતું કે ભારત અને ઈરાન વચ્ચે લાંબા ગાળાના કરાર પર હસ્તાક્ષર થયા પછી ચાબહાર બંદર ચોક્કસપણે વધુ રોકાણ અને જોડાણ જોશે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે આ બંદર ભારત અને મધ્ય એશિયાને વધુ સારી રીતે જોડવામાં મદદ કરશે.