કહેવાય છે કે કોઈ પણ વસ્તુનો અતિરેક સારો નથી, એવું જ ચંદ્રદેવ સાથે થયું હતું....

दधिशंखतुषाराभं क्षीरोदार्णव सम्भवम ।
नमामि शशिनं सोमं शंभोर्मुकुट भूषणं ।।

એક ઘટનાને કારણે રાજા દક્ષે ચંદ્રદેવને શ્રાપ આપ્યો હતો. આ શ્રાપને કારણે કૃષ્ણ પક્ષમાં તેનું તેજ ઘટતું રહે છે. આજે આપણે આ ઘટના વિશે વાત કરીશું.

આ વાર્તા રાજા દક્ષની 27 પુત્રીઓ સાથે સંબંધિત છે. રાજા દક્ષે તેમની 27 પુત્રીઓના લગ્ન ચંદ્રદેવ સાથે કર્યા હતા, પરંતુ ચંદ્રદેવનું મન તેમની મોટી પુત્રી રોહિણી પર જ કેન્દ્રિત હતું. આવી સ્થિતિમાં, ચંદ્રદેવની અન્ય પત્નીઓ તેમનાથી નિરાશ થવા લાગી. હવે ચંદ્રદેવની પત્નીઓ કોણ હતી અને ચંદ્રદેવને આપેલા શ્રાપ સાથે તેમનો શું સંબંધ હતો, ચાલો જાણીએ.

• ચંદ્ર અને રોહિણીની વાત

રાજા દક્ષને સતી નામની પુત્રી હતી. સતીને મહાદેવની પત્ની તરીકેનું સન્માન મળ્યું હતું પરંતુ તેના પિતાએ મહાદેવનું અપમાન કરતાં (03.) તેમણે આત્મદાહ કરી લીધો હતો. તે જ રાજા દક્ષની 27 પુત્રીઓના લગ્ન ચંદ્રમા સાથે થયા હતા. તેની શરૂઆત રાજા દક્ષની મોટી પુત્રી રોહિણીથી થઈ હતી.

બન્યું એવું કે એક દિવસ (04.) ચંદ્રદેવ ફરવા નીકળ્યા ત્યારે તેમની નજર રાજા દક્ષની મોટી પુત્રી રોહિણી પર પડી. તેણીને જોતાની સાથે જ ચંદ્ર રોહિણી પર મોહિત થઈ ગયા. રોહિણી રાજા દક્ષની સૌથી સુંદર પુત્રીઓમાંની એક હતી. બીજી તરફ ચંદ્રનું તેજ અને સુંદરતા જોઈને ત્યાં ઉભેલી રાજા દક્ષની 27 પુત્રીઓ પણ તેના પ્રેમમાં પડી ગઈ. ચંદ્રદેવ પણ સુંદરતામાં કોઈથી ઓછા નહોતા જેના કારણે તેમને જોઈને પણ દરેક લોકો મોહિત થઈ જતા હતા.

જ્યારે ચંદ્રદેવને ખબર પડી કે રોહિણી અને તેની અન્ય બહેનો પણ તેમના પ્રેમમાં છે, તો તેઓ કોઈપણ વિલંબ કર્યા વિના (05.) રાજા દક્ષ પાસે ગયા. તેમણે રાજા દક્ષની 27 દીકરીઓ સમક્ષ લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. રાજા દક્ષ આ જોઈને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા પરંતુ જ્યારે તેમને તેમની દીકરીઓની ઈચ્છા વિશે ખબર પડી તો તેમણે તેમને ઘણું સમજાવ્યું.

દક્ષની સમજાવટ પછી પણ જ્યારે તેમની દીકરીઓએ ચંદ્રદેવ સાથે લગ્ન કરવાનું કહ્યું ત્યારે દક્ષ રાજા પણ માની ગયા. આ પછી રાજા દક્ષની 27 પુત્રીઓ સાથે (06.)ચંદ્રદેવના વિવાહ સંપન્ન થયા. તે પછી તમામ 27 પુત્રીઓ ચંદ્રદેવ સાથે ચંદ્રલોકમાં ગઈ.

• ચંદ્રની 27 પત્નીઓ અન્ય કોઈ નહીં પણ (07.) 27 નક્ષત્રો છે. તેથી, આપણે જાણીએ છીએ તે 27 નક્ષત્રો તેમની પત્નીઓના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યા છે. ચાલો જાણીએ એક પછી એક બધાના નામ.

1 અશ્વિની
2 ભરણી
3 કૃતિકા
4 રોહિણી
5 મૃગશીર્ષ
6 આર્દ્રા
7 પુનર્વસુ
8 પુષ્ય
9 આશ્લેષા
10 મઘા
11 પૂર્વા ફાલ્ગુની
12 ઉત્તરા ફાલ્ગુની
13 હસ્ત 
14 ચિત્રા
15 સ્વાતિ
16 વિશાખા
17 અનુરાધા
18 જ્યેષ્ઠા
19 મૂળ
20 પૂર્વા શાઢા 
21 ઉત્તરા શાઢા
22 શ્રવણ 
23 ઘનિષ્ઠા 
24 શતભિષા
25 પૂર્વા ભાદ્રપદ
26 ઉત્તરા ભાદ્રપદ
27 રેવતી

આ રીતે, આ 27 (08.) પત્નીઓ પાછળથી 27 નક્ષત્ર તરીકે ઓળખાવા લાગી. આમાંથી ચંદ્ર મુખ્યત્વે રોહિણી નક્ષત્ર સાથે સંબંધિત છે કારણ કે તે રાજા દક્ષની પુત્રી રોહિણીને સૌથી વધુ પ્રેમ કરતા હતા.
ચંદ્રદેવ રાજા દક્ષની 27 પુત્રીઓમાંથી સૌથી મોટી પુત્રી રોહિણીને સૌથી વધુ પ્રેમ કરતા હતા, આ કારણથી તેઓ તેમનો મોટાભાગનો સમય તેમની સાથે વિતાવતા હતા અને દરેક કાર્યમાં તેણીને મહત્વ આપતા હતા. ચંદ્રદેવ રોહિણીને (09.) જે વિશેષ સ્નેહ આપતા હતા તેના કારણે તેમની અન્ય પત્નીઓ ઉપેક્ષિત અનુભવવા લાગી.

ધીરે ધીરે આ ઉપેક્ષા વધતી ગઈ અને રોહિણીની બીજી બધી બહેનો તેની ઈર્ષ્યા કરવા લાગી. ચંદ્રદેવ તેમની સાથે જે રીતે વર્તતા હતા તે તેઓ સહન ન કરી શક્યા અને તેઓ બધા તેમના પિતા રાજા દક્ષ પાસે પાછા ગયા.
રાજા દક્ષ તેમની બધી પુત્રીઓના અચાનક આગમનથી ચોંકી ગયા અને તેમને આનું કારણ પૂછ્યું. પછી બધાએ કોઈ પણ સંકોચ વગર પોતાના પિતાને આખી વાત કહી. રાજા દક્ષને આ વાત પહેલાથી જ ખબર હતી પણ તેમણે વિચાર્યું કે લગ્ન પછી બધું સારું થઈ જશે.

જો કે, જ્યારે તેમણે તેમની પુત્રીઓની દુર્દશા સાંભળી ત્યારે તે પણ ચિંતિત થઈ ગયા. આ વિવાદ ઉકેલવા માટે રાજા દક્ષ પોતે ચંદ્રલોકમાં ગયા અને (10.) ચંદ્રદેવને મળ્યા. તેમણે ચંદ્રદેવને બધી પત્નીઓ સાથે સમાન વ્યવહાર કરવા કહ્યું.

ચંદ્રદેવે રાજા દક્ષની વાતનો આદર કર્યો અને તેમને તે સમયે કહ્યું કે હવેથી તે તેમની તમામ પત્નીઓ સાથે સમાન રીતે વર્તશે. જો કે ચંદ્રદેવે હજુ પણ રોહિણી પ્રત્યેનો તેમનો વિશેષ પ્રેમ છોડ્યો ન હતો. (11.)રોહિણી પ્રત્યે તેમનો લગાવ હજુ પણ વધુ હતો જેના કારણે બીજી બધી પત્નીઓએ ફરી તેમના પિતાને આ અંગે ફરિયાદ કરી. જ્યારે રાજા દક્ષને ખબર પડી કે ચંદ્રદેવ તેમના શબ્દોની અવગણના કરી રહ્યા છે, ત્યારે તે અત્યંત ગુસ્સે થઈ ગયા.

એ જ ક્રોધમાં તેમણે ચંદ્રદેવને શ્રાપ આપ્યો કે જે સુંદરતા અને તેજ પર તને આટલું અભિમાન છે તે હવે નહીં રહે. ચંદ્રને રાજા દક્ષ દ્વારા ક્ષય રોગનો શ્રાપ આપવામાં આવ્યો હતો. જેના કારણે ચંદ્ર હંમેશા માટે તેમનું ગૌરવ ગુમાવી બેઠા. હવે ચંદ્ર દેવ પાસે પહેલાની જેમ ન તો સૌંદર્ય હતું કે ન તેજ.

જ્યારે અન્ય દેવી-દેવતાઓને રાજા દક્ષ દ્વારા ચંદ્રદેવને આપેલા શ્રાપની જાણ થઈ તો તેઓ ચિંતિત થવા લાગ્યા. ચંદ્રદેવની શક્તિ ન હોત તો પૃથ્વી પર મુશ્કેલી સર્જાઈ હોત. તેથી તેઓ બધા ભગવાન બ્રહ્મા (12.) પાસે ગયા અને તેમને આ માટે કોઈ ઉપાય જણાવવા કહ્યું.

ભગવાન બ્રહ્માએ ચંદ્રદેવને કહ્યું કે માત્ર ભગવાન શિવ (13.) જ તેમને ક્ષય રોગમાંથી મુક્તિ આપી શકે છે. તેથી, તેઓએ શિવની તપસ્યા કરવી જોઈએ અને તેમને પ્રસન્ન કરવાના ઉપાય કરવા જોઈએ. આ માટે તેમણે શિવલિંગની સ્થાપના કરવાનું પણ કહ્યું.

એવું માનવામાં આવે છે કે 12 જ્યોતિર્લિંગમાંથી, પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ (14.) સોમનાથની સ્થાપના ચંદ્રદેવ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. ભગવાન શિવને પ્રસન્ન કરવા માટે તેમણે ગુજરાતમાં સોમનાથ જ્યોતિર્લિંગની સ્થાપના કરી. આ સાથે ચંદ્રદેવે ઉત્તરાખંડના રૂદ્રપ્રયાગમાં ચંદ્રશિલા ટેકરી પર શિવની તપસ્યા પણ કરી હતી, તેથી તેનું નામ ચંદ્રશિલા પડ્યું.

તેમણે ઘણા વર્ષો સુધી ભગવાન શિવની કઠોર તપસ્યા કરી. આ સમયગાળા દરમિયાન તેમની ખ્યાતિ અને મહત્વ પણ ઓછું થઇ ગયું. તેઓ ક્ષય રોગથી પીડિત હતા પરંતુ તેમણે શિવ પ્રત્યેની તેમની ભક્તિ છોડી ન હતી.

ચંદ્રદેવ ની ભક્તિ અને પશ્ચાતાપ જોઈને ભોળાનાથ ખુશ થઈ ગયા અને ચંદ્રદેવ ને દર્શન આપ્યા. તેમણે ચંદ્રમાને કહ્યું કે તે રાજા દક્ષ દ્વારા આપવામાં આવેલા શ્રાપને સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ કરી શકતા નથી, પરંતુ તેઓ તેની અસર ચોક્કસપણે ઘટાડી શકે છે. તેથી, તેમણે (15.) ચંદ્રનું તેજ 15 દિવસ સુધી ઘટે અને 15 દિવસ વધે તેવા આશીર્વાદ આપ્યા અને ક્ષય રોગની અસરમાંથી મુક્તિ અપાવી.

આ જ કારણ છે કે આજ સુધી કૃષ્ણ પક્ષમાં ચંદ્રનું તેજ સતત 15 દિવસ સુધી ઘટતું રહે છે અને અમાસના દિવસે આ તેજ સંપૂર્ણપણે સમાપ્ત થઈ જાય છે. પછી શુક્લ પક્ષમાં આ તીવ્રતા 15 દિવસ સુધી વધે છે અને પૂર્ણિમાના દિવસે તેની ટોચ પર હોય છે. આ સાથે ભગવાન શિવે ચંદ્રદેવને (16.) પોતાની જટામાં ધારણ કરી તેમનું માન વધાર્યું. ત્યારથી, ભગવાન શિવ હંમેશા પોતાની જટામાં માતા ગંગાની સાથે ચંદ્રદેવને ધારણ કરે છે.

આ હતી ચંદ્રદેવની વાર્તા જે રાજા દક્ષ અને તેમની પુત્રીઓ સાથે સંબંધિત છે. એક રીતે આ વાર્તાને ચંદ્રદેવ અને રોહિણીની પ્રેમકથા પણ કહી શકાય. આ ઉપરાંત, આ વર્તમાંથી આપણે 27 નક્ષત્રો સાથે ચંદ્રદેવનો સંબંધ પણ જાણી શકી છીએ.