રાધાના લગ્ન કોની સાથે થયા હતા...   

राधे की बेसर बिचै, बनी अमोलक बाल।
नंदकुमार निरखत रहैं, आठों पहर जमाल॥
………………………………………

રાધિકા જ્યારે નાકની નથણી પહેરતી ત્યારે ખૂબ જ સુંદર બની જતી, તેથી શ્રી કૃષ્ણને આઠ કલાક તેના સ્વરૂપને જોયા (01.) પછી પણ દુઃખ થતું નથી.
રાધા-કૃષ્ણના પ્રેમ ની કથાઓ તો ખૂબ જ જાણીતી છે પરંતુ શું તમે જાણો છો કે રાધાજીએ કોની સાથે લગ્ન કર્યા હતા !? જો કે આ અંગે ઘણી બધી ગેરસમજો અને મંતવ્યો છે, કોઈ એક અભિપ્રાય સ્પષ્ટ કહી શકાય નહીં. કારણ કે પૌરાણિક ગ્રંથોમાં રાધાજી નો બહુ ઓછો અથવા કોઈ ઉલ્લેખ જ નથી. પાછળથી, રાધાજીનો ઉલ્લેખ વાર્તાઓ અને દંતકથાઓમાં કરવામાં આવ્યો હતો.

આવી સ્થિતિમાં ભક્તોના મનમાં અનેક સવાલો ઉઠી રહ્યા છે. જેમ કે રાધાનું મૃત્યુ કેવી રીતે (02.) થયું અથવા રાધા કૃષ્ણએ લગ્ન કેમ ન કર્યા વગેરે. તેથી, આજના કાર્યક્રમ દ્વારા અમે તમારા દરેક પ્રશ્નોના જવાબ આપવાના છીએ.

સૌ પ્રથમ જાણીએ કે રાધાજીએ કોની સાથે લગ્ન કર્યા હતા? 
રાધા-કૃષ્ણની પ્રેમ કથા કોણ નથી જાણતું. ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ પોતે કહ્યું હતું કે રાધા અને કૃષ્ણ એક (03.) છે. બંને વચ્ચે કોઈપણ પ્રકારનો તફાવત નથી. તેમ છતાં, બંને યુવાનીમાં પ્રેમમાં પડ્યા અને જ્યારે જવાબદારીઓ નિભાવવાનો સમય આવ્યો, ત્યારે બંનેને અલગ થવાની પીડા સહન કરવી પડી. કૃષ્ણજી મથુરા ગયા પછી, રાધાજી વિશે બહુ ઓછી વાતો થાય છે અને આપણે તેમને ભૂલી પણ જઈએ છીએ.

આવી સ્થિતિમાં, આજના કાર્યક્રમમાં અમે ઘણા પ્રકારના રહસ્યો પરથી પર્દાફાશ કરવા જઈ રહ્યા છીએ. જેમ કે રાધાજી એ કેટલા લગ્ન કર્યા (04.) અને કોની સાથે કર્યા, તેમજ રાધા અને કૃષ્ણની છેલ્લી મુલાકાત કેવી રીતે થઈ અને બંને વચ્ચે શું વાતચીત થઈ. તો ચાલો આ બધા વિશે એક પછી એક જાણીએ અને એ પણ જાણીએ કે રાધાજી એ કોની સાથે લગ્ન કર્યા હતા અને તે વ્યક્તિનું નામ શું હતું.
પરંતુ આ જાણતા પહેલા આપણે એ જાણવું પડે કે રાધા કૃષ્ણના લગ્ન કેમ ન થયા?(05.)
જ્યારે શ્રી કૃષ્ણને તેમનો હેતુ પૂરો કરવા માટે મથુરા જવાનો સમય આવ્યો ત્યારે સમગ્ર વૃંદાવન અને આસપાસના ગામોમાં અરાજકતા ફેલાઈ ગઈ હતી. માતા યશોદા અને નંદબાબાની હાલત ખરાબ હતી અને તેઓ રડી રહ્યા હતા, તો બીજી તરફ કૃષ્ણના મિત્રો પણ સતત આંસુ વહાવી રહ્યા હતા. આ બધાની વચ્ચે કૃષ્ણ રાધાજી ને મળવા યમુના ઘાટના કિનારે પહોંચ્યા.

ત્યાં પહોંચ્યા પછી, તેઓએ જોયું કે રાધાજીની આંખોમાંથી પણ આંસુ વહી (06.) રહ્યા હતા, પરંતુ તે તેમને અન્ય લોકોની જેમ જતા રોકતી ન હતી. રાધા જાણતી હતી કે કૃષ્ણની વિદાય જરૂરી છે પણ તે વિદાયનું દર્દ સહન કરી શકતી નહોતી. તે સમયે રાધાજી એ કૃષ્ણ પાસેથી બે વચનો માંગ્યા હતા. પહેલા વચન મુજબ રાધાજીના હ્રદયમાં માત્ર કાન્હા જ વાસ કરશે અને બીજા વચન મુજબ તે મૃત્યુ પહેલા કાન્હાના દર્શન કરશે.

શ્રી કૃષ્ણે તેને બંને વચનો આપ્યા અને તેના બદલામાં પોતે પણ એક વચન માંગ્યું. શ્રી કૃષ્ણના વચન મુજબ રાધાએ હવેથી કૃષ્ણની યાદમાં એક પણ આંસુ વહાવવું નહીં. એમ કહીને કૃષ્ણે રાધાજીના છેલ્લા આંસુ લૂછી નાખ્યા. હવે રાધા-કૃષ્ણના લગ્ન કેમ ન થયા તેની પાછળ બે મુખ્ય કારણો હતા, ચાલો હવે તેમના વિશે જાણીએ

પહેલું અને મુખ્ય કારણ એ હતું કે કૃષ્ણ અને રાધા જુદાં નહીં પણ એક જ હતાં. દ્વાપર યુગમાં ભગવાન વિષ્ણુનો અવતાર શ્રી કૃષ્ણ હતો જ્યારે માતા લક્ષ્મીનો અવતાર રૂકમણીજી હતો. રાધા પોતે વિષ્ણુનું સ્વરૂપ હતી, જેના કારણે બંનેના લગ્ન નહોતા થયા.
બીજું કારણ એ હતું કે શ્રી કૃષ્ણને તેમની ફરજો પૂરી કરવા વૃંદાવન શહેર છોડીને મથુરા જવું પડ્યું હતું. તે સમયે તેમણે કંસને મારી, સરકાર ચલાવવી અને શિક્ષણ મેળવવું પડ્યું. આ કારણોસર પણ તે રાધા સાથે લગ્ન કરી શક્યા ન હતા.
આ સાથે શ્રી કૃષ્ણ કળિયુગના લોકોને એ સંદેશ પણ આપવા માંગતા હતા કે સાચો પ્રેમ ત્યાગ અને સમર્પણની માંગ કરે છે. પોતાની જવાબદારી સામે પ્રેમનું બલિદાન આપવું એ કોઈ મોટી વાત નથી અને દરેકે તેને નિભાવવી જોઈએ. આ કારણથી પણ રાધા-કૃષ્ણના લગ્ન નહોતા થયા.

તો રાધાજી એ કોની સાથે લગ્ન કર્યા હતા? 
જ્યારે કૃષ્ણ મથુરા ગયા, ત્યારે રાધાજી તેમની (07.)યાદોમાં ખોવાયેલા રહેતા પરંતુ કાન્હાની સૂચના મુજબ, તેણીએ પણ તેમની સાંસારિક ફરજો નિભાવવી પડી. કેટલીક વાર્તાઓ અનુસાર, રાધાજી ના લગ્ન અભિમન્યુ નામના વ્યક્તિ સાથે થયા હતા. ઘણી જગ્યાએ રાધાના પતિના નામનો ઉલ્લેખ અયાન/આયાન/અયન/રાયન વગેરે તરીકે પણ કરવામાં આવ્યો છે.

વાર્તાઓ અનુસાર, અભિમન્યુ યશોદા માતાના પિતરાઈ ભાઈ હતા. કારણ કે રાધા કૃષ્ણ કરતા લગભગ 10 વર્ષ મોટી હતી. અભિમન્યુને (08.) મહર્ષિ દુર્વાસાએ શ્રાપ આપ્યો હતો કે જો તે રાધાને સ્પર્શ કરશે તો તે જ ક્ષણે તે બળીને રાખ થઈ જશે. તેથી જ લગ્ન કર્યા પછી પણ અભિમન્યુ ક્યારેય રાધાને સ્પર્શી શક્યો નહોતો.

જો કે, અભિમન્યુ સાથે રાધાના લગ્ન વિશે પ્રમાણિકપણે કહી શકાય નહીં. આ હકીકતો માત્ર દંતકથાઓ પર આધારિત છે. પુરાણો અનુસાર, જ્યારે કૃષ્ણ વૃંદાવનમાં હતા, ત્યારે એક વખત ભગવાન બ્રહ્મા સ્વયં આવ્યા અને (09.)કૃષ્ણ અને રાધાના લગ્ન સંપન્ન કર્યા હતા.

રાધાજી એ કેટલા લગ્ન કર્યા હતા તેના વિશે પણ મતભેદો છે. 
જો આપણે પ્રચલિત દંતકથાઓ અનુસાર જોઈએ, તો રાધાજીએ બે વાર લગ્ન કર્યા હતા. પ્રથમ વખત ભગવાન બ્રહ્માએ સ્વયં ભગવાન કૃષ્ણ અને માતા રાધાના લગ્ન કરાવ્યા હતા. બીજી વખત, કૃષ્ણજી મથુરા ગયા પછી, રાધાજીના લગ્ન યશોદા માતાના પિતરાઈ ભાઈ અભિમન્યુ સાથે થયા. ચાલો જાણીએ કેટલાક વધુ તથ્યો વિશે.

જોકે, રાધાજીનું વર્ણન ભગવત ગીતા અને મહાભારત જેવા પુસ્તકોમાં જોવા મળતું નથી. તેમનું વર્ણન ફક્ત કેટલાક પુરાણોમાં અને લેખકોના લખાણોમાં જોવા મળે છે જ્યાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના બાળપણ અને યુવાનીનો સમયગાળો વર્ણવવામાં આવ્યો છે.
આ સાથે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ સ્વયં રાધાજી ને કહ્યું હતું કે “કૃષ્ણ રાધા છે અને રાધા કૃષ્ણ છે” એટલે કે બંને એક જ છે, માત્ર શારીરિક રીતે અલગ છે પણ આત્મા એક જ છે.
ગર્ગ સંહિતા અનુસાર, ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ અને રાધાજીના (10.) લગ્ન સ્વયં ભગવાન બ્રહ્માએ ભાંડિયા જંગલમાં કર્યા હતા.
કેટલાક લોકોનો પ્રશ્ન છે કે જ્યારે રાધાજી લક્ષ્મીના રૂપમાં હતા અને તેમના લગ્ન શ્રી કૃષ્ણ સાથે થયા હતા, તો પછી તેમણે માતા યશોદાના પિતરાઈ ભાઈ અભિમન્યુ સાથે લગ્ન કેમ કર્યા? તેની પાછળની વાત એવી છે કે તેમના આગલા જન્મમાં અભિમન્યુએ દેવી લક્ષ્મીને પત્ની તરીકે મેળવવા માટે કઠોર તપસ્યા કરી હતી, જેનું પરિણામ તેને આ જન્મમાં મળ્યું હતું.
એક દંતકથા અનુસાર, રાધાજી હંમેશા ભગવાન કૃષ્ણની સાથે હતા અને તેઓ ક્યારેય અલગ થયા ન હતા. ભગવાન કૃષ્ણએ વૃંદાવનમાં જે રાધાને છોડી દીધી હતી તે માત્ર તેમનો પડછાયો હતો. વાસ્તવિક રાધા હંમેશા ભગવાન કૃષ્ણની સાથે હતી.
આ રીતે, રાધાએ કોની સાથે લગ્ન કર્યા તેની વિગતવાર માહિતી મળે છે. અહીં ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે કોઈ પણ વસ્તુને હકીકત તરીકે ગણી શકાય નહીં કારણ કે ક્યાંય સ્પષ્ટ રીતે કંઈપણ લખ્યું નથી. ભગવાન કૃષ્ણ પર આધારિત ઐતિહાસિક અને પૌરાણિક ગ્રંથોમાં રાધાજીનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી. તેમનો ઉલ્લેખ પાછળથી ઉમેરવામાં આવ્યો છે.

અન્ય એક દંતકથા અનુસાર, જ્યારે રાધાજી વૃદ્ધ થઈ ગયા અને તેમના લગ્ન જીવનને અનુસરતા તેમની તમામ ફરજોમાંથી મુક્ત થઈ ગયા, ત્યારે તેમણે શ્રી કૃષ્ણની શોધમાં પોતાનું ઘર છોડી દીધું હતું. કૃષ્ણને શોધતા શોધતા રાધાજી દ્વારકા (11.) શહેરમાં પહોંચી ગયા હતા. ત્યાં કોઈએ તેમને ઓળખ્યા નહીં પરંતુ શ્રી કૃષ્ણએ તેમને જોતા જ ઓળખી લીધા.

કૃષ્ણે તેમને જોયા અને બંનેએ એકબીજા સાથે મનમાં વાત કરી. કૃષ્ણએ તેણીને તેના મહેલમાં રહેવા કહ્યું પરંતુ તેમના પ્રેમ વિશે કોઈને કહ્યું નહીં. આ પછી રાધા એ જ મહેલમાં એક સામાન્ય સ્ત્રીની જેમ રહેવા લાગી જે દૂરથી કૃષ્ણને જોઈને ખુશ થતી.

પણ હવે આ દ્વારકાધીશ (12.) પહેલાના કાન્હા જેવો ન હતો જે વૃંદાવનની ગલીઓમાં વાંસળી વગાડતો અને ફરતો હતો. આ કૃષ્ણ હવે પોતાના રાજ્ય અને અન્ય કામોમાં વ્યસ્ત હતા. બીજી તરફ રાધા પોતાના જૂના કન્હૈયાને (13.) યાદ કરતી રહી જે તેની સાથે હસતો અને રમતો, વાંસળીની મીઠી ધૂન વગાડતો અને એકલો હોય ત્યારે તેની સાથે વાતો કરતો.

રાધાનું મન કૃષ્ણને જેવો હતો તેવો ન મળવાથી કે જેવો હતો તેવો સંગત ન મળવાથી વધુ વ્યગ્ર બની ગયું. તેને ડર લાગવા લાગ્યો કે તેના હૃદયમાં રહેલી કૃષ્ણની સુંદર છબી કદાચ કલંકિત થઈ જશે. આ ડરના કારણે એક દિવસ રાધા ગુપ્ત રીતે રાજભવન અને દ્વારકા શહેર છોડીને બીજે ક્યાંક ચાલ્યા ગયા.

હવે જાણીએ કે રાધાજીનું મૃત્યુ કેવી રીતે થયું?
આ રીતે થોડો વધુ સમય પસાર થયો અને જ્યારે રાધાજીના અંતિમ દિવસો નજીક આવી રહ્યા હતા, ત્યારે તેણીએ કૃષ્ણને યાદ કર્યા અને તેમને તેમના વચનની યાદ અપાવી. રાધાજીએ યાદ કરતાં જ કૃષ્ણ ત્યાં દોડી આવ્યા અને પોતાનું વચન પાળ્યું પરંતુ રાધાની અત્યંત દયનીય સ્થિતિ જોઈને તેઓ ખૂબ જ ભાવુક થઈ ગયા.

તેમણે રાધાને છેલ્લી ક્ષણે કંઈક માંગવા કહ્યું. આના પર રાધાજી એ તેમની પાસે એક જ ઈચ્છા વ્યક્ત કરી કે તેમના જીવનની અંતિમ ક્ષણોમાં તે કૃષ્ણના તે જ સ્વરૂપને જોવા માંગે છે જે તે વૃંદાવનમાં જોતી હતી. તે તેને વાંસળીની (14.)એ જ મધુર ધૂન વગાડતા સાંભળવા માંગે છે.

રાધાજી એ આ ઈચ્છા વ્યક્ત કરતાં જ કૃષ્ણ ભગવાને પોતાની વાંસળી ઉપાડી અને એ જ મધુર ધૂન (15.)વગાડવાનું શરૂ કર્યું. વાંસળી વગાડતી વખતે કૃષ્ણ અને રાધા તેની ધૂન સાંભળતી બંનેની આંખોમાંથી પ્રેમના આંસુ વહી રહ્યા હતા. વાંસળીની મધુર ધૂન સાંભળતી વખતે રાધાજી એ તેમની સામે પોતાના પ્રાણ છોડી દીધા.
રાધાના મૃત્યુથી કૃષ્ણ એટલા વ્યથિત થઈ ગયા કે તેમણે પોતાની પ્રિય વાંસળી તોડીને ફેંકી દીધી. રાધાજીના મૃત્યુ સાથે, કૃષ્ણ હંમેશા માટે વાંસળીથી દૂર થઈ ગયા કારણ કે વાંસળી અને રાધાનો અદ્ભુત સંબંધ હતો. વૃંદાવનમાં ફરતી વખતે જ્યારે પણ કાન્હાને રાધાને બોલાવવાનું થતું ત્યારે તે વાંસળી વગાડતો અને રાધા દોડતી આવતી. તેથી, રાધાના મૃત્યુ પછી, કૃષ્ણએ તેમના બાકીના જીવનમાં વાંસળી અથવા અન્ય કોઈ સંગીતવાદ્યોને સ્પર્શ પણ કર્યો ન હતો.