હનુમાન ચાલીસા એ અવધીમાં લખાયેલ કાવ્યાત્મક કૃતિ છે જેમાં ભગવાન શ્રી રામના મહાન ભક્ત હનુમાનજીના ગુણો અને કાર્યોનું ચાલીસ ચતુર્થાંશમાં વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. આ એક ખૂબ જ ટૂંકી રચના છે જેમાં પવનના પુત્ર ભગવાન હનુમાનની સુંદર રીતે પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. આમાં માત્ર બજરંગબલી જીની ભાવનાત્મક પૂજા જ નથી, ભગવાન શ્રી રામના વ્યક્તિત્વને પણ સરળ શબ્દોમાં દર્શાવવામાં આવ્યું છે. 'ચાલીસા' શબ્દનો અર્થ 'ચાલીસ' (40) થાય છે કારણ કે આ સ્તોત્રમાં 40 શ્લોક છે ભગવાન હનુમાનજીને પ્રસન્ન કરવા માટે હનુમાન ચાલીસા તેમના ભક્તો દ્વારા એક પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે જેમાં 40 પંક્તિઓ હોય છે, તેથી આ પ્રાર્થનાને હનુમાન ચાલીસા કહેવામાં આવે છે. આ હનુમાન ચાલીસા ભક્ત તુલસીદાસજી દ્વારા લખવામાં આવી છે જે ખૂબ જ શક્તિશાળી માનવામાં આવે છે. શ્રી હનુમાન ચાલીસાના નિયમિત પાઠ કરવાથી જીવનમાં ભય મુક્ત થાય છે અને તમારી બધી મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે.ગોસ્વામી તુલસીદાસજી દ્વારા લખવામાં આવેલી હનુમાન ચાલીસામાં ચમત્કારિક શક્તિઓનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે અને શ્રી હનુમાન ચાલીસાના પાઠ કરવાથી હનુમાનની કૃપા હંમેશા બની રહે છે.
જો કે તે સમગ્ર ભારતમાં લોકપ્રિય છે, તે ખાસ કરીને ઉત્તર ભારતમાં ખૂબ પ્રખ્યાત અને લોકપ્રિય છે. લગભગ તમામ હિંદુઓ તેને હૃદયથી જાણે છે. સનાતન ધર્મમાં હનુમાનજીને બહાદુરી, ભક્તિ અને હિંમતનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. ભગવાન શિવના રૂદ્રાવતાર ગણાતા હનુમાનજીને બજરંગબલી, પવનપુત્ર, મારુતિનંદન, કેસરી નંદન, મહાવીર વગેરે નામોથી પણ ઓળખવામાં આવે છે.
શનિવારે બજરંગબલીની પૂજા કરવાથી ભક્તોને પરેશાનીઓમાંથી મુક્તિ મળે છે અને તેમની તમામ મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે. શનિવારે હનુમાન ચાલીસા વાંચવાનું વિશેષ મહત્વ છે. હનુમાન ચાલીસાના પાઠ કરવાથી જીવનના તમામ દુ:ખ અને પરેશાનીઓ દૂર થાય છે. એવી માન્યતા છે કે હનુમાન ભક્તો પર શનિદેવ પણ આશીર્વાદ વરસાવે છે. શનિવારે હનુમાન ચાલીસા વાંચવાથી શનિ સાડાસાતી ની અસર પણ ઓછી થાય છે.
હનુમાન ચાલીસાની રચના 16મી સદીમાં સોરોનમાં રહેતા કવિ-સંત તુલસીદાસને આભારી છે. સ્તોત્રના છેલ્લા શ્લોકમાં તેમણે પોતાના નામનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. હનુમાન ચાલીસાના 39મા શ્લોકમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જે કોઈ હનુમાનજીની ભક્તિથી તેનો જાપ કરશે તેને હનુમાનજીની કૃપા પ્રાપ્ત થશે. વિશ્વભરના હિંદુઓમાં, તે ખૂબ જ પ્રચલિત માન્યતા છે કે ચાલીસાના પાઠ કરવાથી ગંભીર સમસ્યાઓમાં હનુમાનજીના દૈવી હસ્તક્ષેપનું આહ્વાન થાય છે.
ગોસ્વામી તુલસીદાસ 16મી સદીના હિંદુ કવિ-સંત અને ફિલસૂફ હતા તેમની રામ ભક્તિ માટે પ્રખ્યાત હતા. ઘણી લોકપ્રિય કૃતિઓના રચયિતા, તેઓ સ્થાનિક અવધિ ભાષામાં રામાયણનું પુનર્લેખન, મહાકાવ્ય રામચરિતમાનસના લેખક તરીકે જાણીતા છે. તેમના જીવનકાળ દરમિયાન, તુલસીદાસને સંસ્કૃતમાં મૂળ રામાયણના લેખક વાલ્મીકિનો અવતાર માનવામાં આવતો હતો. તુલસીદાસ તેમના મૃત્યુ સુધી વારાણસી શહેરમાં રહ્યા હતા.
શ્રીગુરુ ચરન સરોજ રજ નિજ મનુ મુકુરુ સુધારિ .
બરનઊઁ રઘુબર બિમલ જસુ જો દાયકુ ફલ ચારિ ..
બુદ્ધિહીન તનુ જાનિકે સુમિરૌં પવનકુમાર .
બલ બુદ્ધિ બિદ્યા દેહુ મોહિં હરહુ કલેસ બિકાર ..
ચૌપાઈ
જય હનુમાન જ્ઞાન ગુન સાગર .
જય કપીસ તિહુઁ લોક ઉજાગર ..
રામ દૂત અતુલિત બલ ધામા .
અંજનિપુત્ર પવનસુત નામા ..
મહાબીર બિક્રમ બજરંગી .
કુમતિ નિવાર સુમતિ કે સંગી ..
કંચન બરન બિરાજ સુબેસા .
કાનન કુંડલ કુંચિત કેસા ..
હાથ બજ્ર ઔ ધ્વજા બિરાજૈ .
કાઁધે મૂઁજ જનેઊ સાજૈ ..
સંકર સુવન કેસરીનંદન .
તેજ પ્રતાપ મહા જગ બંદન ..
વિદ્યાવાન ગુની અતિ ચાતુર .
રામ કાજ કરિબે કો આતુર ..
પ્રભુ ચરિત્ર સુનિબે કો રસિયા .
રામ લખન સીતા મન બસિયા ..
સૂક્શ્મ રૂપ ધરિ સિયહિં દિખાવા .
બિકટ રૂપ ધરિ લંક જરાવા ..
ભીમ રૂપ ધરિ અસુર સઁહારે .
રામચંદ્ર કે કાજ સઁવારે ..
લાય સજીવન લખન જિયાયે .
શ્રીરઘુબીર હરષિ ઉર લાયે ..
રઘુપતિ કીન્હી બહુત બડ઼ાઈ .
તુમ મમ પ્રિય ભરતહિ સમ ભાઈ ..
સહસ બદન તુમ્હરો જસ ગાવૈં .
અસ કહિ શ્રીપતિ કંઠ લગાવૈં ..
સનકાદિક બ્રહ્માદિ મુનીસા .
નારદ સારદ સહિત અહીસા ..
જમ કુબેર દિગપાલ જહાઁ તે .
કબિ કોબિદ કહિ સકે કહાઁ તે ..
તુમ ઉપકાર સુગ્રીવહિં કીન્હા .
રામ મિલાય રાજ પદ દીન્હા ..
તુમ્હરો મંત્ર બિભીષન માના .
લંકેસ્વર ભએ સબ જગ જાના ..
જુગ સહસ્ર જોજન પર ભાનૂ .
લીલ્યો તાહિ મધુર ફલ જાનૂ ..
પ્રભુ મુદ્રિકા મેલિ મુખ માહીં .
જલધિ લાઁઘિ ગયે અચરજ નાહીં ..
દુર્ગમ કાજ જગત કે જેતે .
સુગમ અનુગ્રહ તુમ્હરે તેતે ..
રામ દુઆરે તુમ રખવારે .
હોત ન આજ્ઞા બિનુ પૈસારે ..
સબ સુખ લહૈ તુમ્હારી સરના .
તુમ રચ્છક કાહૂ કો ડર ના ..
આપન તેજ સંહારો આપૈ .
તીનોં લોક હાઁક તેં કાઁપૈ ..
ભૂત પિસાચ નિકટ નહિં આવૈ .
મહાબીર જબ નામ સુનાવૈ ..
નાસૈ રોગ હરૈ સબ પીરા .
જપત નિરંતર હનુમત બીરા ..
સંકટ તેં હનુમાન છુડ઼ાવૈ .
મન ક્રમ બચન ધ્યાન જો લાવૈ ..
સબ પર રામ તપસ્વી રાજા .
તિન કે કાજ સકલ તુમ સાજા ..
ઔર મનોરથ જો કોઈ લાવૈ .
સોઈ અમિત જીવન ફલ પાવૈ ..
ચારોં જુગ પરતાપ તુમ્હારા .
હૈ પરસિદ્ધ જગત ઉજિયારા ..
સાધુ સંત કે તુમ રખવારે .
અસુર નિકંદન રામ દુલારે ..
અષ્ટ સિદ્ધિ નૌ નિધિ કે દાતા .
અસ બર દીન જાનકી માતા ..
રામ રસાયન તુમ્હરે પાસા .
સદા રહો રઘુપતિ કે દાસા ..
તુમ્હરે ભજન રામ કો પાવૈ .
જનમ જનમ કે દુખ બિસરાવૈ ..
અંત કાલ રઘુબર પુર જાઈ .
જહાઁ જન્મ હરિભક્ત કહાઈ ..
ઔર દેવતા ચિત્ત ન ધરઈ .
હનુમત સેઈ સર્બ સુખ કરઈ ..
સંકટ કટૈ મિટૈ સબ પીરા .
જો સુમિરૈ હનુમત બલબીરા ..
જૈ જૈ જૈ હનુમાન ગોસાઈં .
કૃપા કરહુ ગુરુ દેવ કી નાઈં ..
જો સત બાર પાઠ કર કોઈ .
છૂટહિ બંદિ મહા સુખ હોઈ ..
જો યહ પઢ઼ૈ હનુમાન ચલીસા .
હોય સિદ્ધિ સાખી ગૌરીસા ..
તુલસીદાસ સદા હરિ ચેરા .
કીજૈ નાથ હૃદય મઁહ ડેરા ..
પવનતનય સંકટ હરન મંગલ મૂરતિ રૂપ .
રામ લખન સીતા સહિત હૃદય બસહુ સુર ભૂપ ..
શાસ્ત્રો અનુસાર, ગોસ્વામી તુલસીદાસ દ્વારા લખવામાં આવેલી હનુમાન ચાલીસાને દરરોજ વાંચવાથી વ્યક્તિ દોષમુક્ત થાય છે અને શાંતિ પ્રાપ્ત કરે છે અને તેની સાથે નકારાત્મક વિચારો પણ આવતા નથી.