33 કરોડ કે 33 કોટી હિન્દુ ધર્મમાં દેવી-દેવતાઓની સંખ્યા કેટલી છે?  

ઘણા વર્ષોથી એક પ્રશ્ન ચર્ચાનો વિષય બની રહ્યો છે જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે હિન્દુ ધર્મમાં 33 કરોડ દેવતાઓ છે કે 33 કરોડ દેવી-દેવતાઓ છે? આ પ્રશ્નનો જવાબ આપણે આચાર્ય શ્યામ ચંદ્ર મિશ્ર પાસેથી જાણીએ છીએ.

હિંદુ ધર્મમાં ઘણી એવી બાબતો છે જેના પર આજે પણ સઘન સંશોધન ચાલી રહ્યું છે. આ ઉપરાંત, ઘણા વણઉકેલાયેલા મુદ્દાઓમાં, એક એવો મુદ્દો છે જેના પર આજે પણ અભિપ્રાયો વહેંચાયેલા છે. તે વિષય છે "શું હિંદુ ધર્મમાં 33 કરોડ દેવી-દેવતાઓ છે કે 33 કરોડ દેવતાઓ છે? ઘણા ધર્મગુરુઓ અને ધાર્મિક નિષ્ણાતોએ તેમના મંતવ્યો વ્યક્ત કર્યા છે. પરંતુ આજે પણ તે માત્ર એક પ્રશ્ન છે. કોટી શબ્દને જ બે રીતે સમજાવી શકાય છે. એક 'દયાળુ' અને બીજું 'કરોડ'. ઘણા લોકો એવું પણ માને છે કે સામાન્ય ભાષામાં કોટીને કરોડ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ આમાં કેટલું સત્ય છે, આજે પણ આ વિષય પર મૂંઝવણ છે.આવો,  જાણીએ, વાસ્તવિક સત્ય અને 33 કરોડ અને કોટી વચ્ચે શું તફાવત છે?

આપણે 33 કરોડ દેવી-દેવતાઓની વાત કરીએ છીએ. તેથી તેમાં આઠ વસુ, 11 રુદ્ર, 12 આદિત્ય, ઇન્દ્ર અને પ્રજાપતિનો સમાવેશ થાય છે. ઘણી જગ્યાએ ઈન્દ્ર અને પ્રજાપતિના સ્થાને બે અશ્વિની કુમારોને 33 કોટીમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા છે. તે 33 શ્રેણીઓ નીચે મુજબ છે

આઠ વસુઓના નામ- 1. આપ 2. ધ્રુવ 3. સોમ 4. ધર 5. અનિલ 6. ગુદા 7. પ્રત્યુષ 8. પ્રભાષ

અગિયાર રુદ્રોના નામ - 1. મનુ 2. મન્યુ 3. શિવ 4. મહાત 5. ઋતુધ્વજ 6. મહિના 7. ઉમટેરસ 8. કાલ 9. વામદેવ 10. ભાવ 11. ધૃત-ધ્વજ

બાર આદિત્યોના નામ - 1. અંશુમન 2. આર્યમન 3. ઇન્દ્ર 4. ત્વષ્ટ 5. ધતુ 6. પર્જન્ય 7. પુષા 8. ભગ 9. મિત્ર 10. વરુણ 11. વૈવસ્વત 12. વિષ્ણુ = કુલ: 12

                               (આદિત્ય) + 11 (રુદ્ર) + 8 (અષ્ટવસુ) + 2 (અશ્વિનીકુમાર) = 33

આ તમામ દેવતાઓ સાથે, 33 કરોડ દેવતાઓની સંખ્યા પૂર્ણ થાય છે અને વિવિધ પ્રાચીન ધર્મગુરુઓના અભિપ્રાય માટે તેમના અન્ય નામો પણ ઉમેરવામાં આવે છે. ધાર્મિક ક્ષેત્ર સાથે જોડાયેલા કેટલાક લોકો કોટીને 'કરોડ' કહે છે, પરંતુ એક માન્યતા એવી પણ છે કે 33 કરોડ દેવી-દેવતાઓ હોઈ શકે છે.

ગોસ્વામી તુલસીદાસજીની ચોપાઈમાંથી તેનો અર્થ સમજો.

આચાર્ય મિશ્રા વધુમાં જણાવે છે કે ગોસ્વામી તુલસીદાસજીએ રામચરિતમાનસના એક અધ્યાયમાં લખ્યું છે, 'સિયારામ મે સબ જગ જાની. હું મારી બધી શક્તિથી તમને નમસ્કાર કરીશ.' જેનો અર્થ છે કે શ્રી રામ સમગ્ર વિશ્વમાં વસે છે, ભગવાન દરેક વસ્તુમાં હાજર છે અને આપણે તેમને હાથ જોડીને નમસ્કાર કરવા જોઈએ. આનો પુરાવો એ છે કે હિન્દુ ધર્મમાં ભગવાન શ્રી રામ બ્રહ્માંડના સર્જક ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર હતા. તેથી જ આજે તેમને દેવતા તરીકે પૂજવામાં આવે છે. જ્યારે સનાતન પરંપરામાં અગ્નિ, વૃક્ષ, જમીન, જળ અને વાયુની પૂજા કરવાની પરંપરા છે. શ્રાદ્ધ પક્ષ દરમિયાન પણ કાગડાની પૂજા કરવામાં આવે છે અને તેમને અન્ન દાન કરવામાં આવે છે. એકાદશીના દિવસે કીડીઓની પણ પૂજા કરવામાં આવે છે, જ્યારે દેવી લક્ષ્મીના વાહન ઘુવડની પૂજા કરવાની પણ પરંપરા છે. ભગવાન ગણેશના રૂપમાં હાથીની પૂજા કરવામાં આવે છે અને વરાહના રૂપમાં સુવરની પણ પૂજા કરવામાં આવે છે. શ્રીમદ ભગવદ્ ગીતામાં પણ ઉલ્લેખ છે કે 'શ્રી હરિ' વિશ્વમાં હાજર તમામ જીવોમાં રહે છે. જેના કારણે અંદાજે 33 કરોડ દિવ્યાંગો પૂર્ણ થાય છે.

શું હિન્દુ ધર્મમાં 33 કરોડ દેવતાઓ છે કે 33 કરોડ દેવી-દેવતાઓ છે? આ સવાલના જવાબમાં આખરે એ બહાર આવે છે કે 33 કરોડ દેવતાઓનું વર્ણન પણ સાચું છે અને 33 કરોડ દેવી-દેવતાઓ છે, આ વાત ગોસ્વામી તુલસીદાસજીની એક ચોપાઈથી પણ સાબિત થઈ શકે છે.